وجوب تعلیم و تربیت در آیات و روایات

آیات قرآن

آیه نخست: قرآن کریم خطاب به مؤمنان می‌فرماید:
(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِیكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ) (1)؛
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! خود و خانواده‌ی خود را از آتشی که هیزمش مردم و سنگ است، محافظت کنید.
این آیه شریفه می‌فرماید: بر مؤمنان واجب است که فرزندان خویش را از آنچه باعث دوری از خداوند و نزدیک شدن به آتش جهنم می‌گردد، باز دارند.
مفسران می‌گویند: انجام این دستور الاهی، زمانی برآورده می‌شود، که فرزندان به صورت صحیح تربیت شوند تا زمینه‌های انجام واجبات و ترک حرام‌ها را داشته باشند. (2)
آیه دوم: در آیه‌ای دیگر چنین آمده است:
(لاَ تُضَآرَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلاَ مَوْلُودٌ لَّهُ بِوَلَدِهِ) (3)؛
هیچ یک از پدر و مادر حق ندارند، به فرزند ضرر بزنند.
بدون شک اگر پدر و مادر زمینه‌ی تعلیم و تربیت کودک خود را فراهم نکنند، به او ضرر زده‌اند و آیه‌ی شریفه همگان را از آن باز می‌دارد.
آیه سوم:
(وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَیْهَا) (4)؛
خانواده خویش را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شکیبا باش!
این آیه، به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمان می‌دهد که خانواده‌ی خود را به اقامه‌ی نماز فرمان دهد؛ اما، شامل همه مؤمنان دیگر هم می‌شود. (5) و در پایان آیه می‌فرماید:
(وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى
)؛ (6)
فرجام (نیک) برای پرهیزگاران است.
پس پدر، هم باید به نماز فرمان دهد و هم برای تربیت دینی کودک خود استوار و شکیبا باشد و خسته نشود. اگرچه این آیه تربیت معنوی نماز را بیان می‌کند، به عنوان نمونه‌ای است که گویا همه دستورات الاهی را در بر می‌گیرد.

روایات

روایات و سخن پیشوایان دین، درباره‌ی لزوم تربیت و آموزش کودکان بسیارند که ما به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
1. احادیث فراوانی که تربیت را حق کودک و فرزند بیان می‌فرماید:
مردی دست فرزندش را گرفت و خدمت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) رسید و گفت: ای رسول خدا! حق این فرزند بر من چیست؟ حضرت پاسخ فرمود:
«تُحَسِّنَ أسمَهُ وَ أدَبَهُ وَ ضَعهُ مَوضِعاً حَسَناً»؛
نامی نیکو برای او انتخاب کن و به طور شایسته او را تربیت نما و او را در مکان و جایگاه مناسبی قرار ده! (7)
2. روایات فراوانی که کیفر کوتاهی والدین را در تربیت کودکانشان بیان می‌کنند. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: همان گونه که فرزندان به دلیل کوتاهی نسبت به پدر ومادر خود عاق می‌شوند، پدر و مادر نیز به دلیل کوتاهی در تربیت فرزند عاق می‌شوند:
«یَلزَمُ الوالِدین مِنَ العقوقِ لِوَلَدِهما ما یلزمُ الوَلَدَ لَهُما مِن عُقُوقِهما»؛
همان گونه که گاه فرزند عاق والدین می‌شود، والدین نیز عاق فرزند خویش می‌شوند. (8)
اگر پدر ومادر بخواهند، دچار نفرین فرزند نشوند، باید در تربیت و زمینه سازی سعادت وی کوشش نمایند و او را بر اساس برنامه و دستور الاهی تربیت نمایند.
3. احادیثی که برخی از پدر و مادران دوره‌ی آخر الزمان را سرزنش می‌کنند و آنان را در رابطه با کوتاهی در تربیت دینی فرزندانشان سرزنش می‌کنند.

پی‌نوشت‌ها:

1. تحریم / 1.
2. التبیان، ج 10، ص 50، مجمع البیان، ج 10، ص 62، زبدة البیان، ص 720، تفسیر نمونه، ج 24، ص 286.
3. بقره / 233.
4. طه / 132.
5. تفسیر قرطبی، الجامع الاحکام القرآن، ج 11، ص 163.
6. طه / 132.
7. الکافی، ج 6، ص 48 باب حق الاولاد، حدیث 1؛ وسائل الشیعة، ج 21، ص 479.
8. وسائل الشیعة، ج 21، ص 48.

منبع مقاله :
قاسمی، محمد علی، (1393) دوران طلایی تربیت، قم: نشر نورالزهرا (س)، چاپ پنجم